(1) Αποκλεισµός από διοικητικά συµβούλια
Αν ένας διοικητικός σύµβουλος διαπιστωθεί ότι παράβηκε το καθήκον µπορεί να αντιµετωπίσει ποινική δίωξη, επιβολή διοικητικού προστίµου και αστικές διαδικασίες.
Οι εµπειρογνώµονες της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε θέµατα εταιρικού δικαίου έχουν διαπιστώσει τις αδυναµίες των ποινικών κυρώσεων και των διοικητικών προστίµων και προτιµούν ως εναλλακτική κύρωση τον αποκλεισµό των παραβατών από διοικητικά συµβούλια εταιρειών, που είναι ευκολότερη στην εφαρµογή της, είναι πιο αποτρεπτική και τα αποτελέσµατά της διαρκούν περισσότερο. Στην Κύπρο το δικαστήριο µε βάση το άρθρο 180 του περί Εταιρειών Νόµου έχει εξουσία να εκδώσει διάταγµα που να απαγορεύει σε δόλια πρόσωπα να είναι διοικητικοί σύµβουλοι και γενικά να διαχειρίζονται εταιρείες.
Η υπόθεση Re Barίngs plc and others (Νο 5) (1999) αποτελεί κλασσικό παράδειγµα αποκλεισµού από διοικητικά συµβούλια. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 ο Nick Leeson εµπορευόταν µη εξουσιοδοτηµένα παράγωγα στο Χρηµατιστήριο της Σιγκαπούρης και συσσώρευσε τεράστιες ζηµιές. Σε µια προσπάθεια να διορθώσει την κατάσταση προέβηκε σε µη εξουσιοδοτηµένα στοιχήµατα για την άνοδο της Ιαπωνικής χρηµατιστηριακής αγοράς. Ο σεισµός στο Kobe προκάλεσε απότοµη πτώση της Ιαπωνικής χρηµατιστηριακής αγοράς και τελικά ο Leeson ανέβασε τις ζηµιές σε f791 εκ. και προκάλεσε την κατάρρευση ολόκληρης της τράπεζας. Η υπόθεση αυτή απαθανατίστηκε και στην κινηµατογραφική ταινία Rogue Trader µε τον Ewan McGregor στον πρωταγωνιστικό ρόλο.
Σε δικαστική διαδικασία εναντίον τριών διοικητικών συµβούλων της τράπεζας υποστηρίχθηκε ότι αµέλησαν να επιβλέψουν τις δραστηριότητές του και ότι ήταν ανίκανοι και, εποµένως, ακατάλληλοι να ασχολούνται µε τη διεύθυνση εταιρείας. Το δικαστήριο αποφάσισε ότι έπρεπε να απαγορευτεί να συµµετέχουν σε διοικητικά συµβούλια εταιρειών. Η ακαταλληλότητα καθορίζεται από το αντικειµενικό επίπεδο που κανονικά θα αναµενόταν από πρόσωπα κατάλληλα να είναι διοικητικοί σύµβουλοι εταιρειών. Οι διοικητικοί σύµβουλοι πρέπει να τηρούνται ενήµεροι για τις υποθέσεις της εταιρείας και να συνεργάζονται µε τους άλλους διοικητικούς συµβούλους για να επιβλέπουν τις υποθέσεις αυτές. Η ανυπαρξία κατάλληλου συστήµατος παρακολούθησης ήταν παράβαση αυτού του καθήκοντος. Το Εφετείο συµφώνησε µε την ακόλουθη περίληψη του πρωτόδικου δικαστή αναφορικά µε τα καθήκοντα των διοικητικών συµβούλων:
(ί) Οι διοικητικοί σύµβουλοι έχουν, τόσο συλλογικά όσο και ατοµικά, συνεχές καθήκον να αποκτούν και να διατηρούν επαρκή γνώση και αντίληψη της επιχείρησης της εταιρείας για να µπορούν να εκπληρώνουν ορθά τα καθήκοντά τους ως διοικητικοί σύµβουλοι.
(ίί) Ενώ οι διοικητικοί σύµβουλοι δικαιούνται (τηρουµένων των άρθρων του καταστατικού της εταιρείας) να αναθέσουν συγκεκριµένες λειτουργίες στους υφιστάµενούς τους στην αλυσίδα της διεύθυνσης, και να εµπιστευτούν την ικανότητα και ακεραιότητά τους σε λογική έκταση, η ύπαρξη της εξουσίας ανάθεσης δεν απαλλάσσει ένα διοικητικό σύµβουλο από το καθήκον του να επιβλέπει την εκτέλεση των ανατιθέµενων λειτουργιών.
(ίίί)Δεν µπορεί να διατυπωθεί κανόνας γενικής εφαρµογής όσον αφορά το καθήκον που αναφέρεται πιο πάνω. Η έκταση του καθήκοντος, και το ερώτηµα κατά πόσο έχει εκπληρωθεί, πρέπει να εξαρτάται από τα γεγονότα κάθε συγκεκριµένης περίπτωσης, περιλαµβανοµένου και του ρόλου του διοικητικού συµβούλου στη διεύθυνση της εταιρείας.
Στην υπόθεση Secretary Of State For Trade & Industry V (1) John Κeνίn Ashcroft (2) Barry Copp-Barton (3) Colίn Graham Fynlo Corlett (4) Vιctorίa Lίlίan Gay Sutcliffe (2000) άρχισε διαδικασία αποκλεισµού µε βάση το ότι ο διοικητικός σύµβουλος (i) προκάλεσε τη συνέχιση της εταιρείας ενόσω ήταν αφερέγγυα, (ii) χρηµατοδότησε την επιχείρηση της εταιρεία µε έσοδα που κερδήθηκαν εκ µέρους της κυβέρνησης, και (iii) υπέγραφε επιταγές χωρίς πρόθεση να τις τιµήσει. Το δικαστήριο αποφάσισε ότι η συµπεριφορά του (µεταξύ άλλων) να εκδίδει ακάλυπτες επιταγές τον καθιστούσε ακατάλληλο να ενεργεί ως διοικητικός σύµβουλος «Ήταν παράλογο για ένα διοικητικό σύµβουλο εταιρείας σκόπιµα να παραλείπει να τιµήσει επιταγές της εταιρείας, που γνώριζε ότι είναι σε οικονοµική δυσπραγία, υποθέτοντας ότι η εταιρεία θα λάµβανε οικονοµική βοήθεια αν χρειαζόταν. Η συµπεριφορά του αναλογούσε σε ακαταλληλότητα αν παρέλειψε να βεβαιωθεί ότι τέτοια βοήθεια θα λαµβανόταν ή αν παράλογα στηρίχθηκε σ’ αυτές τις διαβεβαιώσεις …. Ήταν οικονοµικός διευθυντής της εταιρείας και εγκεκριµένος λογιστής (chartered accountant). nα να συµµετέχει σε τέτοια πρακτική τέτοιος αξιωµατούχος ήταν καθαρή ένδειξη ότι αντιλαµβανόταν ότι η ρευστότητα της εταιρείας ήταν σε σοβαρή κατάσταση. Ήταν αδιανόητο το ότι ένας λογικός οικονοµικός διευθυντής σε τέτοια θέση δεν θα εξασφάλιζε διαβεβαιώσεις ότι ήταν διαθέσιµη περαιτέρω χρηµατοδότηση της εταιρείας.»
Στην υπόθεση Re Chartmore (Ch D) (1990) ένας διοικητικός σύµβουλος παρέλειψε να βεβαιωθεί ότι η εταιρεία του τηρούσε κατάλληλα λογιστικά βιβλία και ότι είχε επαρκή κεφάλαια, κρίθηκε τελείως ανίκανος και αποκλείστηκε από διοικητικά συµβούλια.
(1) Θεραπείες για παράβαση καθήκοντος
Όταν το δικαστήριο εκδίδει αγωγή υπέρ του ενάγοντος και εναντίον των εναγόµενων διοικητικών συµβούλων µπορεί να επιλέξει τις ακόλουθες θεραπείες.
(α) Διάταγµα ή δήλωση
Χρησιµοποιούνται κυρίως όταν επαπειλείται η παράβαση αλλά δεν έχει επέλθει ακόµη. Αν µπορούν να ληφθούν µέτρα έγκαιρα, προσφέρουν αποτελεσµατική θεραπεία. Το διάταγµα µπορεί επίσης να είναι κατάλληλη θεραπεία όταν έχει ήδη επέλθει η παράβαση αλλά είναι δυνατόν να συνεχίζεται ή αν µπορούν να αποφευχθούν ορισµένες από τις συνέπειές της.
(β) Απόδοση λογαριασµών
Η απόδοση λογαριασµών (account) είναι θεραπεία που δίνεται δυνάµει του δικαίου της επιεικείας σε σχέση µε οποιοδήποτε προσωπικό όφελος ή κέρδος που προσπορίστηκε παράνοµα ο εναγόµενος διοικητικός σύµβουλος. Αν δοθεί τέτοια θεραπεία, τότε αυτή συνοδεύεται και από διάταγµα για να αποδοθεί το όφελος ή κέρδος στον ενάγοντα.
(γ) Ακύρωση της σύµβασης µε την εταιρεία
Μια συµφωνία µε την εταιρεία που παραβιάζει τους κανόνες σε σχέση µε συµβάσεις στις οποίες έχουν συµφέρον διοικητικοί σύµβουλοι µπορεί να ακυρωθεί νοουµένου ότι η εταιρεία δεν προέβηκε σε οποιαδήποτε ενέργεια που να άφηνε να νοηθεί ότι είχε πρόθεση να επικυρώσει τη συµφωνία.
(δ) Ανάκτηση της περιουσίας
Όταν ο διοικητικός σύµβουλος οικειοποιείται παράνοµα περιουσιακά στοιχεία της εταιρείας, µια από τις ενδεδειγµένες θεραπείες είναι και η ανάκτηση των περιουσιακών στοιχείων, δηλαδή να διαταχθεί ο αδικοπραγών διοικητικός σύµβουλος να τα επαναφέρει στην εταιρεία.
Ακόµη πιο ισχυρή είναι η θέση του ενάγοντος αν έχει επιβληθεί διοικητικό πρόστιµο από την αρµόδια αρχή. Η επιβολή τέτοιου προστίµου είναι πιθανόν να στοιχειοθετεί επίδειξη αµέλειας εκ µέρους των αξιωµατούχων της εταιρείας και να χρησιµοποιηθεί εναντίον τους. Η υπόθεση Safeway Stores Ltd & others ν Twίgger & others (2010) είναι η πρώτη υπόθεση όπου υπάρχει προοπτική για την εταιρεία να µπορέσει να ανακτήσει διοικητικό πρόστιµο από διοικητικούς συµβούλους και υπαλλήλους λόγω παραβάσεων του νόµου περί ανταγωνισµού
(ε) Αποζηµιώσεις
Ορισµένες νοµοθετικές διατάξεις επιβάλλουν καθήκοντα και υποχρεώσεις και ταυτόχρονα προβλέπουν και καταβολή αποζηµιώσεων για οποιαδήποτε παράβασή τους. Στις περιπτώσεις που το νοµοθέτηµα δεν κάνει ρητή αναφορά για αστική ευθύνη, το δικαστήριο θα πρέπει να αποφασίσει κατά πόσο η συγκεκριµένη διάταξη µπορεί να ερµηνευτεί ότι παρέχει δικαίωµα για πολιτική αγωγή.
Σε άλλες περιπτώσεις το νοµοθέτηµα µπορεί να µην επιτρέπει την έγερση πολιτικής αγωγής για παράβαση των διατάξεών του. Όµως, τέτοια απαγόρευση δεν εµποδίζει κάποιο να κινήσει αγωγή για το αστικό αδίκηµα της αµέλειας και να χρησιµοποιήσει την παράβαση των διατάξεων ως µαρτυρία που αποδεικνύει την επίδειξη αµέλειας εκ µέρους του εναγοµένου.
(3) Οι επιλογές του διοικητικού συµβούλου
( α) Επικύρωση
Εφόσον ο διοικητικός σύµβουλος οφείλει τα καθήκοντά του προς την εταιρεία, η εταιρεία έχει την εξουσία να επικυρώσει τις περισσότερες παραβάσεις αυτών των καθηκόντων. Η επικύρωση µπορεί να γίνει µε ψήφο της πλειοψηφίας των µετόχων σε γενική συνέλευση που εγκρίνει τη συγκεκριµένη ενέργεια ή απόφαση που έλαβαν οι διοικητικοί σύµβουλοι. Η επικύρωση µπορεί να έχει είτε αναδροµική είτε µελλοντική ισχύ. Το αποτέλεσµα της επικύρωσης είναι ότι η εταιρεία εµποδίζεται να λάβει οποιαδήποτε µέτρα εναντίον των διοικητικών συµβούλων σε σχέση µε τα θέµατα που επικυρώθηκαν. Βέβαια η επικύρωση δεν ισχύει αν η επικυρωθείσα πράξη συνιστά δόλια πράξη και ιδιαίτερα σε βάρος της µειοψηφίας.
(β) Ρήτρα κάλυψης στο καταστατικό
Το άρθρο 197 του περί Εταιρειών Νόµου προβλέπει ότι οποιαδήποτε διάταξη, είτε στο καταστατικό ή σε οποιαδήποτε σύµβαση µε την εταιρεία είτε διαφορετικά, που απαλλάσσει ή καλύπτει οποιοδήποτε αξιωµατούχο από ευθύνη για αµέλεια, παράλειψη, παράβαση καθήκοντος ή παραβίαση εµπιστεύµατος είναι άκυρη. Ωστόσο δεν επιβάλλει στην εταιρεία απόλυτη απαγόρευση να παράσχει απαλλαγή ή κάλυψη. Η εταιρεία δύναται να αποζηµιώσει οποιοδήποτε αξιωµατούχο για τα έξοδα υπεράσπισης στις περιπτώσεις που δόθηκε απόφαση υπέρ του σε αστική διαδικασία ή που αθωώθηκε σε ποινική διαδικασία. Αυτός ο περιορισµός της κάλυψης των διοικητικών συµβούλων εισήχθη για πρώτη φορά στον αγγλικό περί εταιρειών νόµο το 1929 ύστερα από την απόφαση στην υπόθεση Cίty Equίtable όπου το καταστατικό της εταιρείας εξαιρούσε τους διοικητικούς συµβούλους από κάθε ευθύνη για παράβαση των καθηκόντων τους εκτός αν εµπλεκόταν καταδολίευση.
Στην υπόθεση Burgoίne ν. London Borough of Waltham Forest (1996), το εναγόµενο δηµοτικό συµβούλιο ενέγραψε µια εταιρεία και διόρισε διάφορους υπαλλήλους του ως διοικητικούς συµβούλους. Η εταιρεία κατέστη αφερέγγυα και µπήκε σε διαδικασία εκκαθάρισης. Οι διοικητικοί σύµβουλοι αντιµετώπισαν απαιτήσεις για παράβαση καθήκοντος πίστης και δόλιας εµπορίας και ζήτησαν κάλυψη από το δηµοτικό συµβούλιο. Αποφασίστηκε ότι το δηµοτικό συµβούλιο ενήργησε καθ’ υπέρβαση των εξουσιών του (ultra vires) ιδρύοντας την εταιρεία και ότι οι υπάλληλοί του δεν εκτελούσαν τα καθήκοντά τους ως υπάλληλοι όταν υπηρετούσαν ως διοικητικοί σύµβουλοι, και έτσι δεν δικαιούταν κάλυψη. Ωστόσο, αποφασίστηκε ότι το αντίστοιχο άρθρο του 197 δεν αποκλείει κάλυψη από τρίτο µέρος, αποκλείει την κάλυψη µόνο από την ίδια την εταιρεία.
(γ) Απαλλαγή από την ευθύνη
Σύµφωνα µε το άρθρο 383 του περί Εταιρειών Νόµου αν σε οποιαδήποτε διαδικασία για αµέλεια, παράλειψη, παράβαση καθήκοντος ή κατάχρηση εµπιστοσύνης εναντίον συµβούλου ή αξιωµατούχου ή ελεγκτή εταιρείας φανεί ότι έχει ενεργήσει έντιµα και λογικά, το δικαστήριο δύναται να τον απαλλάξει είτε ολικώς είτε µερικώς. Η απαλλαγή µπορεί να
δοθεί µόνο για εταιρικές απαιτήσεις, δεν αφορά απαιτήσεις τρίτων µερών εναντίον διοικητικού συµβούλου. Όπως φαίνεται από την αγγλική νοµολογία η απαλλαγή µε βάση το άρθρο 383 δεν είναι και εύκολη υπόθεση.
Στην υπόθεση Re Cίty Equίtable Fίre Insurance Co. (1925) οι Β και Γ, δύο από τους διοικητικούς συµβούλους µιας εταιρείας, ήταν παρόντες σε µια οικονοµική επιτροπή τον Ιούνιο όπου αποφασίστηκε να πωλήσουν ί60.ΟΟΟ Οµολογίες Πολέµου και να επανεπενδύσουν το προϊόν κατά την κρίση του Β. Το Σεπτέµβρη, ο Γ ρώτησε για την επανεπένδυση του προϊόντος και του λέχθηκε ότι είχε επενδυθεί προσωρινά στο Χρηµατιστήριο. Ο Β καταχράστηκε το προϊόν της πώλησης. Το δικαστήριο αποφάσισε ότι (i) ο Γ ήταν αµελής διότι επέτρεψε να παραµείνουν τα χρήµατα στην κατοχή του Β περισσότερο από ότι ήταν λογικό και διότι δεν έκανε έρευνες για τη µόνιµη επένδυσή τους, και (ii) παρόλον που ο Γ ενήργησε έντιµα, δεν είχε ενεργήσει λογικά και δεν έπρεπε να απαλλαχθεί.
Στην υπόθεση Selangor Unίted Rubber Estates Ltd ν. Cradock (Νο.3) (1968) οι διορισµένοι διοικητικοί σύµβουλοι (nominee directors) µιας δηµόσιας εταιρείας που διέθεσαν σχεδόν όλα τα περιουσιακά της στοιχεία χωρίς να λαµβάνουν υπόψη τους µετόχους µειοψηφίας, και χωρίς αντιπαροχή, αλλά στα τυφλά µε τις οδηγίες του µετόχου πλειοψηφίας που τους είχε διορίσει στο διοικητικό συµβούλιο, κρίθηκε ότι δεν ενήργησαν λογικά και δεν µπόρεσαν να απαλλαχθούν.
Στην υπόθεση Re Duomatίc Ltd (1969) ένας διοικητικός σύµβουλος που εξουσιοδότησε µια πληρωµή σε άλλο διοικητικό σύµβουλο για απώλεια αξιώµατος, χωρίς να ζητήσει νοµική συµβουλή για το τι µπορούσε να γίνει εκ µέρους της εταιρείας, δεν ενήργησε λογικά.
Τα γεγονότα της The Equίtable Life Assurance Socίety ν Roger Bowley & 14 Others (2003) αναφέρθηκαν πιο πάνω αναφορικά µε το ρόλο των µη εκτελεστικών συµβούλων. Η αίτηση για απαλλαγή τους είχε υποβληθεί µε βάση το άρθρο το αντίστοιχο του 383 του περί Εταιρειών Νόµου. Ο δικαστής απορρίπτοντας την αίτηση απαλλαγής σχολίασε το σχετικό άρθρο του νόµου ως εξής:
(ί) Το λεκτικό του άρθρου αναµφίβολα αφήνει να νοηθεί ότι ένας αξιωµατούχος εταιρείας µπορεί να είναι αµελής και ακόµη να ενεργεί επαρκώς “λογικά” ώστε δικαιολογείται το δικαστήριο να τον απαλλάξει από την ευθύνη.
(ίί) Το άρθρο επίσης φαίνεται να υπονοεί την πιθανότητα ένα δικαστήριο να αποφασίσει ότι πρέπει να απαλλάξει ένα αξιωµατούχο από την ευθύνη χωρίς πλήρη δίκη.
(ίίί) Παρόλα αυτά κατά την κρίση µου θα απαιτείτο µια εντελώς εξαιρετική υπόθεση για να αποφασίσει το δικαστήριο µε βάση αίτηση του παρόντος είδους ότι ήταν πρέπον να δοθεί θεραπεία. Το δικαστήριο, κατ’ ελάχιστο, θα έπρεπε να ικανοποιηθεί ότι ο διοικητικός σύµβουλος είχε ενεργήσει “λογικά” και ότι ήταν ενήµερο “όλων των περιστάσεων” που θα επέτρεπαν να καθοριστεί κατά πόσο και σε ποια έκταση θα ήταν δίκαιο να απαλλαχθεί ο αξιωµατούχος από ευθύνη. Πρέπει να είναι µάλλον απίθανο να µπορέσει να επιτευχθεί τέτοια κατάσταση διανόησης σε µια αίτηση για ενδιάµεση απόφαση.
Αν επιθυμείτε περισσότερες πληροφορίες παρακαλώ επικοινωνήστε μαζί μου στο 22 26 96 46, ή στείλε τε μου e-mail στο savvas@insurancelinkcyprus.com, ή συμπληρώστε το έντυπο επικοινωνίας πιο κάτω και θα χαρώ ιδιαίτερα να απαντήσω τις ερωτήσεις σας και να σας δώσω την προσφορά μου για αυτό το είδος ασφάλισης αν σας ενδιαφέρει.
O Σάββας Π. Χριστοφόρου είναι Chartered Insurer και διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας Insurance link
Η παρούσα µελέτη έχει συνταχθεί για να παρέχει µια απλή καθοδήγηση στους ενδιαφερόμενους για την προσωπική ευθύνη των διοικητικών συμβούλων και αξιωματούχων σε σχέση με την ασφάλισή της, και έχει παρθεί από διάφορες ασφαλιστικές νομικές και άλλες πηγές. Δεν αποτελεί περιεκτική ή πλήρη ανάλυση της νοµοθεσίας ούτε συνιστά ΝΟΜΙΚΗ συµβουλή. Οι απόψεις που εκφράζονται είναι αυστηρά προσωπικές του συγγραφέα και δεν δεσµεύουν την εταιρεία που τον εργοδοτεί. Αν υπάρχουν οποιαδήποτε λάθη, είναι του συγγραφέα. Οι αναγνώστες προτρέπονται να εξασφαλίσουν ανεξάρτητη νοµική ή ασφαλιστική συµβουλή πριν εφαρµόσουν τις πληροφορίες που περιέχονται σ’ αυτή τη µελέτη.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Μιλτιάδη Μιλτιάδης ” Οι προσωπικές Ευθύνες των Διοικητικών Συμβούλων και αξιωματούχων και η ασφάλιση τους”
Gower’s “Principles of Modern Company Law” Sixth Edition, Sweet & Maxwell 1997.
Arsalidou Demetra “The Impact of Modern Influences on the Traditional Duties of Care, Skill and Diligence of Company Directors”
Kluwer Law International 2001
Boyle A. J. “Minority Shareholders’ Remedies” Cambridge 2002.
Tricker Bob “Essential Director” The Economist 2003
“The Independent Director” IOD 1999.
Advanced Study Group Report 234 “Directors and Officers Liability Insurance” The Insurance Institute of London 1999
Youngman Ian “Directors’ and Officers Liability Insurance” Second Edition, Woodhead 1999.
